Κώστας Τσαλαχούρης
Ο νέος Κτηματολογικός Κανονισμός των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου, τέθηκε σε ισχύ την 1η Σεπτεμβρίου 1929, με τη δημοσίευση του υπ' αριθμ 132 Διατάγματος. Για να φτάσουμε, όμως μέχρι την ημέρα της ισχύος, η Ιταλική Διοίκηση, από το 1924, κατήρτισε Επιτροπή η οποία είχε την αρμοδιότητα να ορίσει τα επί των ακινήτων δικαιώματα και τον τρόπο εξακριβώσεώς τους.
Η τεχνική, απογραφική και τοπογραφική εργασία ανατέθηκε, φυσικά για τη Ρόδο και την Κω, στο Στρατιωτικό Γεωγραφικό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας, που διέθεσε επιστημονικό προσωπικό ειδικό και κατάλληλο, ούτως ώστε τα συλλεγέντα στοιχεία, οι διοπτεύσεις-παρατηρήσεις με διόπτρα-και τα σχεδιαγράμματα, να γίνουν με μαθηματική ακρίβεια και βεβαιότητα.
Τα συλλεγέντα στοιχεία περιέχονται σε απογραφικά βιβλιάρια τα οποία είναι δύο ειδών τα αγροτικά και τα αστικά που είναι κατατεθειμένα μέσα σε φάκελους, ένα για κάθε κτήμα ή οίκημα.
Πάντως είναι αξιοθαύμαστη η συλλογή και πολύτιμη από στατιστικής και οικονομικής απόψεως η συλλογή των στοιχείων αυτών. Το επαναλαμβάνουμε ότι οι Ιταλοί στα στατιστικά και τις καταγραφές ήταν άφθαστοι, «μανούλες».
Ο τότε διευθυντής του Κτηματολογίου Ρόδου Νικόλαος Θ. Χατζηκυριάκος, ο μόνος ειδικός για τα ζητήματα του Κτηματολογίου, μας δίνει, σε σημείωμά του, μια πρόχειρη εικόνα των στοιχείων αυτών:
1.Στο αγροτικό βιβλιάριο απογραφής, περιέχονται όλες οι πληροφορίες για τη θέση του ακινήτου, Δήμος, ιδιοκτήτης, τοποθεσία, πεδινή ή ορεινή, έκταση, σύνθεση του εδάφους, ποιότητα της γης-αργιλλώδης, θαμνώδης, αμμώδης, πετρώδης, δασώδης- υγρότητα του υπεδάφους, λειμώνας, εάν υπάρχουν ορυκτά, ποιες οι σπορές, οι φυτείες, δεντροκομία, είδη καλλιεργουμένων δέντρων , αριθμός και ηλικία δέντρων και ποιότητα αυτών, καρποφόρα δέντρα ή μη, κατάλληλα για ξυλεία, κλιματολογικές και μετεωρολογικές συνθήκες, έκθεση του κτήματος ως προς τους ανέμους, αν υπάρχουν οικοδομικές, αστικές και αγροτικές και τι είδους, δεξαμενές και φρέατα, μηχανικά και φυσικά αρδευτικά μέσα, κινητήριος δύναμη, λιπάσματα και άλλα είδη αυτών, μέσα αροτριώσεως, κτηνοτροφία, είδη και ηλικία κτηνών, μελισσοκομία κ.ά., μέσα οδικά και δίκτυο συγκοινωνίας προς τα πλησιέστερα κέντρα καταναλώσεως και εξαγωγής των προϊόντων, αξία και πρόσοδος του κτήματος και τέλος σχεδιάγραμμα του κτήματος με τις σχετικές προσαυξήσεις.
Υλική βία
Σχολιάζοντας τα παραπάνω, με μόνο ένα απλό διάβασμα γίνεται αντιληπτό ότι το φακέλωμα ήταν πλήρες. Δεν ξέφευγε τίποτε. Έπρεπε να καταγραφούν τα πάντα για να βρεθούν πολλά αδέσποτα και να βάλουν χέρι σε εκκλησιαστικά κτήματα. Ο χρονικογράφος της εποχής σημειώνει ότι «όλες οι εκκλησίες, Δυνάμει τίτλων ιδιοκτησίας έχουν αγροτικά κτήματα τα οποία και ενοικιάζουν και εισπράττουν τα νοίκια.
Σήμερα με το Κτηματολόγιο η Διοίκηση, επιζητεί να καταγράψει τα εκκλησιαστικά αυτά κτήματα στο όνομα του τυχόντος ενοικιαστή ο οποίος έχει την υποχρέωση να αποδίδει το ετήσιο μίσθωμα στον κυβερνητικό εισπράκτορα».
Ο απλοϊκός κάτοικος των χωριών της Ρόδου την ενέργεια αυτή την ονόμασε υλική βία και την κατήγγειλε χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Εκτός των άλλων οι απογραφείς παραποιούν, σε πολλές περιπτώσεις, και τα ονόματα για να αποδείξουν την ιταλικότητα του νησιού.
Την Παρασκευή τη μεταγράφουν Παρασκά, την Κυριακή Κυριάκα, τη Μαριέττα Μαρία, τον Ιωάννη Τζιοβάννι, τον Μιχαήλ Μικέλε, τον Δημήτριο Ντεμέτριο-μεταβάλλουν επίσης και τα επίθετα. Στις διαμαρτυρίες των κατοίκων υπήρχε μία και μόνη απάντηση: όποιο δεν του αρέσει μπορεί να φύγει από τα ιταλικά εδάφη.
Ο χρονικογράφος και πάλιν μας δίνει απτή την εικόνα των συμβαινόντων, και καταγράφει απλά πράγματα και γεγονότα τα οποία, όμως, τραυματίζουν τους χωρικούς. Συνελήφθη λοιπόν στα κτήματά του, στου Αντωναρά τον κάμπο, στα Τριάντα, ο Γεώργιος Χατζηκαλημέρης επειδή έκοβε ξερά φρύγανα για να ανάψει το φούρνο του.
Φυσικά δεν τα έκοψε από το δάσος γιατί η φροντίδα των Ιταλών είναι να φυτεύουν δέντρα και με τον τρόπο αυτό να ξεριζώνουν κάθε ίχνος δωδεκανησιακής ζωής, αφού δεν θα μπορούν να τα καλλιεργήσουν πλέον. Τους ήθελαν εργάτες και χειρονάκτες για βαριές εργασίες. Ο δασοφύλακας του επέβαλε πρόστιμο 65 λιρέτες, τις οποίες δεν πλήρωσε, γιατί πέθανε.
Και ο χρονικογράφος συνεχίζει: « Και για να αποδειχτεί ότι οι Ιταλοί δεν ήρταν να μας αφαιμάξουν, αλλά να μας εκπολιτίσουν, ζητούν και επιμένουν να πληρώσει η Κοινότητα το επιβληθέν στο θανόντα πρόστιμο των 65 λιρετών, σαν η Κοινότητα να ήταν κληρονόμος του.
Τώρα βεβαίως θα ήταν ματαιοπονία να εξετάσουμε επί ποιάς νομικής βάσεως στηρίζονται οι ιταλικές Αρχές, στην απαίτησή τους αυτή, γιατί γνωρίζουμε ότι η μόνη βάση για κάθε πράξη τους είναι το αυθαίρετο, η απανθρωπιά, και ο ετσιθελισμός. Έτσι τους δίνει κάθε δικαίωμα η συναίσθηση της ισχύος τους »
Η εκκλησιαστική περιουσία
2. Για τα αστικά βιβλιάρια, τα στοιχεία είναι όσα προσαρμόζονται σε οικοδομές, είδος κτιρίου ή οικοδομής, όροφοι αριθμός δωματίων, κυβισμός αερισμός, θέρμανση, παραρτήματα, αξία κ.λπ.
Στη συνέχεια ο διευθυντής του Κτηματολογίου Νικόλαος Θ. Χατζηκυριάκος αναφέρεται με κάθε λεπτομέρεια στην προκήρυξη προς εξακρίβωση των δικαιωμάτων των κτημάτων ζώνης και των σε αυτήν ακινήτων, στις κύριες και δευτερεύουσες αποδείξεις, στην εξακρίβωση των δικαιωμάτων των προϋπαρξάντων της ιταλικής κατοχής (5 Μαΐου 1912)-γινόταν επί τη βάσει των τότε ισχυσάντων νόμων και συγκεκριμένα του Αστικού Οθωμανικού Κώδικα (Μετζελλέ) του 1869.
Για τα μετά την ιταλική κατοχή από τις 5.5.1912 μέχρι τις 6.8.1924, οπότε τα Νησιά επιδικάστηκαν οριστικά στην Ιταλία, πρέπει να ληφθεί υπόψη το περιστατικό ότι η νομή τεκμαίρεται κατά παράκληση, μέχρις αποδείξεως του εναντίου (άρθρο204).
Μετά τη συλλογή των αποδεικτικών και τη λήξη της προθεσμίας της εξακριβώσεως, τα κτήματα καταγράφονται σε τρεις καταλόγους: 1. Στα ακίνητα με κανονική αίτηση και αναμφισβήτητες αποδείξεις (άρθρα 25 και 26), 2. Στα ακίνητα που ανήκουν σε ιδιώτες και όχι στο Δημόσιο, των οποίων δεν ζητήθηκε η εξακρίβωση, και ακίνητα των οποίων η δικαιολογία είναι ανεπαρκής, και 3. Στα ακίνητα των οποίων ζητήθηκε η εξακρίβωση αλλά αμφισβητούνται στο σύνολο ή εν μέρει.
Ακολουθούσε η συμπλήρωση ή η κρίση των αποδείξεων για τα ακίνητα του δευτέρου καταλόγου και η εκδίκαση πρωτοβαθμίως από την Επιτροπή, των αμφισβητουμένων που καταχωρίστηκαν στο δεύτερο και τρίτο καταλόγους.
Τα ακίνητα του πρώτου καταλόγου δημοσιεύονταν επί τρεις μήνες, μετά τη χρονική λήξη, αναγράφονταν υπέρ των δικαιούχων, με απόφαση του προέδρου της Επιτροπής. Από της εγγραφής στο κτηματολογικό βιβλίο, που θεωρούνταν προσωρινή, εντός τριών ετών από της λήξεως της τριμήνου προθεσμίας, επιτρεπόταν προσβολή κατά της εγγραφής, ενώπιον του Εφετείου. Τα του δευτέρου και τρίτου καταλόγου δημοσιεύονταν επί έξι μήνες και μετά ακολουθούσε η προσωρινή εγγραφή στο κτηματολογικό βιβλίο και επιτρεπόταν η προσβολή εντός τριών ετών, όπως γινόταν με τον πρώτο κατάλογο.
Για την παραγραφή λαμβάνονταν υπόψη διάφορα στοιχεία και χρονολογικοί σταθμοί της ιστορίας της Δωδεκανήσου, όπως: 1. Νομικός χαρακτηρισμός των κτημάτων (μουλκ, άρζι-μιρί και βακούφια), 2. Χρονολογία καταλήψεως των Νήσων από τους Ιταλούς (5 Μαΐου 1912), 3. Χρονολογία οριστικής επιδικάσεως των Νήσων στην Ιταλία (6.8.1924), 4.Ισχύς του Αστικού Οθωμανικού Κώδικα (Μετζελλέ του 1889) από το 1912-και ακριβέστερο από την 1η Νοεμβρίου 1915, βάσει των άρθρων 10,26,και 28 του Δικαστικού Οργανισμού περί ου το Κυβερνητικό Διάταγμα αριθμ. 8 στις 29.11.1914. Αυτό καταργήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1931, 5.
Ισχύς του ιταλικού Αστικού Κώδικα του 1865-από την 1.1.1932 μέχρι τις 20 Απριλίου 1942, οπότε κι αυτός καταργήθηκε και 6. Ισχύς του νέου ιταλικού Κώδικα του 1942 ο οποίος επεκτάθηκε ολόκληρος στα Δωδεκάνησα, εφόσον ήταν εφαρμοστέος
Στο τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στις κληρονομίες για του Ορθοδόξους και πώς λειτουργούσαν τα δύο δικαστήρια σε κάθε Ιερά Μητρόπολη, το Πνευματικό που αποτελούνταν από κληρικούς και το Μικτό που υπήρχαν κληρικοί και λαϊκοί, πάντα υπό την προεδρία του μητροπολίτη. Αλλά αυτό είναι μια άλλη Ιστορία.
Πάντως για να διατηρηθεί η εκκλησιαστική περιουσία, δόθηκαν πραγματικά μάχες ενώπιον ακροατηρίου, διπλωματικές, προσωπικές, οι οποίες περιμένουν τους ερευνητές για να εντρυφήσουν σ' αυτό το κεφάλαιο της πρόσφατης Ιστορίας μας. Προσωπικά, εμείς δεν επανερχόμεθα, εκτός κι αν προκύψει σε προσεχή γραφόμενά μας, ζήτημα της περιουσίας της Ιεράς Μονής Πάτμου
Ροδιακή
