Επετειακό σημείωμα εις μνήμη του Σοφοκλή Ελ. Βενιζέλου με αφορμή την γέννηση του στις 3 Νοεμβρίου το 1894
Κυριακή, 03 Νοέμβριος 2019
Γράφει ο Νίκος Στ. Μανούσης
Ο Σοφοκλής Βενιζέλος γεννήθηκε στα τουρκοκρατούμενα Χανιά στις 3 Νοεμβρίου του 1894. Λίγες ημέρες μετά τη γέννησή του η μητέρα του Μαρία προσβάλλεται από επιλόχειο μόλυνση και πεθαίνει σε ηλικία μόλις 24 ετών. Ο θάνατός της βύθισε στο πένθος και δοκίμασε σκληρά τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Ο Σοφοκλής Βενιζέλος έζησε και πέθανε κάτω από τη βαριά σκιά του πατέρα του. Ο ίδιος αισθανόταν υπερηφάνεια και ομολογούσε ότι ολόκληρη η ζωή, όλες οι επιλογές, η πολιτική σκέψη, το έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου αποτελούσαν σημείο αναφοράς για αυτόν. Οι αντίπαλοί του και ο λαός τον θεωρούσαν συνέχεια του πατέρα του και τον συνέκριναν, όχι πάντοτε καλόπιστα, με αυτόν, γεγονός βέβαια όχι ευνοϊκό για την πολιτική του σταδιοδρομία.
Η κυβερνητική θητεία του Σοφοκλή Βενιζέλου στις αρχές της δεκαετίας του 1950 (τρείς φορές Πρωθυπουργός και πέντε Αντιπρόεδρος Κυβερνήσεως και Υπουργός Εξωτερικών) αλλά και η σύντομη θητεία του, ως Αντιπρόεδρος και Υπουργός Εξωτερικών, στη βραχύβια κυβέρνηση της Ενώσεως Κέντρου το 1963, είχε καταδείξει τις ικανότητές του να χειρίζεται επιτυχώς, με τον απαιτούμενο ρεαλισμό, κρίσιμα ζητήματα διεθνούς πολιτικής. Πάντοτε με υπερκομματική προσέγγιση αναλάμβανε σημαντικές πρωτοβουλίες προκειμένου να διασφαλίσει τα συμφέροντα και τη διεθνή θέση της χώρας στη δύσκολη μετεμφυλιακή συγκυρία. Επί των ημερών του, για παράδειγμα, η Ελλάδα εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ. Στο τελευταίο διάστημα της ζωής του υπήρξε καταλύτης των πολιτικών εξελίξεων. Χωρίς τη δική του καθοριστική συμβολή οι δύο εκλογικές νίκες της Ενώσεως Κέντρου (Νοέμβριος 1963 και Φεβρουάριος 1964) είναι αμφίβολο αν θα είχαν επιτευχθεί. Είχε ασκήσει σκληρή αντιπολίτευση απέναντι στη κυβέρνηση της ΕΡΕ που συνετέλεσε αποφασιστικά στην πτώση του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Ο θάνατός του όχι μόνον ανέτρεψε τις, ούτως ή άλλως, εύθραυστες ισορροπίες της Ενώσεως Κέντρου αλλά άφησε μετέωρες βενιζελογενείς δυνάμεις με σημαντική απήχηση στην κοινή γνώμη, τις οποίες εξέφραζε σε μεγάλο βαθμό κάτι που ουδείς μπορούσε να παραβλέψει. Η κοινή γνώμη της ιδιαίτερης πατρίδας του, των Χανίων, αλλά και ολόκληρης της Κρήτης, συγκλονίστηκε από τον αναπάντεχο θάνατό του, επί του πλοίου «Ελλάς» τις πρώτες πρωινές ώρες της 7ης Φεβρουαρίου. Επέστρεφε στην Αθήνα μετά από μια θριαμβευτική προεκλογική περιοδεία σε ολόκληρη τη μεγαλόνησο, την οποία ολοκλήρωσε με ομιλία του στα Χανιά λίγες ώρες νωρίτερα. Η πάνδημη συμμετοχή στην κηδεία του επιβεβαίωσε την απήχηση που διατηρούσε στο λαό και ταυτόχρονα επισφράγισε το τέλος μιας μακράς κυριαρχίας του Βενιζελισμού στην πολιτική ζωή της χώρας.
Η τελευταία εθνική προσφορά του
Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο εκδότης Χρήστος Λαμπράκης στις νεκρολογίες τους για τον Σοφοκλή Βενιζέλο τόνισαν τον καθοριστικό ρόλο, που διαδραμάτισε για την αποσόβηση τουρκικής απόβασης στην Κύπρο, σε μια από τις πιο επικίνδυνες κρίσεις του Κυπριακού, τον Δεκέμβριο του 1963. Ήταν τότε αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης της Ενώσεως Κέντρου υπό τον Γ. Παπανδρέου, η οποία είχε προέλθει από τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου του έτους εκείνου.
Λίγες μέρες μετά την άνοδο στην εξουσία της νέας κυβέρνησης, ο Πρόεδρος της Κύπρου Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, χωρίς να ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση, προχώρησε σε μονομερή διαβήματα για τροποποίηση του κυπριακού συντάγματος, το οποίο, με βάση της συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου, παραχωρούσε πράγματι υπερβολικά δικαιώματα στην τουρκοκυπριακή μειονότητα. Οι περισσότερες από τις 13 αλλαγές, τις οποίες πρότεινε τότε ο Μακάριος ήταν βάσιμες και αναγκαίες για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος. Πλην όμως υποβλήθηκαν σε ακατάλληλο χρόνο και με τρόπο που προκάλεσαν τη σφοδρή αντίδραση της Άγκυρας και των Τουρκοκυπρίων. Ο πρέσβης της Κύπρου στην Αθήνα, Νικόλαος Κρανιδιώτης, στενός φίλος του Μακάριου, θα γράψει αργότερα για το σοβαρό αυτό σφάλμα, ότι η αλλαγή του συντάγματος θα έπρεπε να επιδιωχθεί βαθμιαία και σε στενή συνεργασία με την Αθήνα και την Άγκυρα. Ο Σοφοκλής, αιφνιδιασμένος από τις εξελίξεις, βρέθηκε στα μέσα Δεκεμβρίου στο Παρίσι, όπου κατόρθωσε να πείσει τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών να συστήσει στους Τουρκοκυπρίους να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με τον Μακάριο. Τόσο ο Κρητικός πολιτικός, όσο και ο Πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου πίστευαν στη σταδιακή ανατροπή των συνθηκών της Ζυρίχης, αλλά έθεταν ως προϋπόθεση την αποφυγή μονομερών ενεργειών και την επικράτηση κλίματος νηφαλιότητας μεταξύ των δύο κοινοτήτων της Κύπρου.
Όμως η παντελής έλλειψη αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ ελληνικής και τουρκικής πλευράς και ο φόβος για αιματηρό ξεκαθάρισμα λογαριασμών, υπονόμευσαν κάθε προσπάθεια για ειρηνική επίλυση των διαφορών. Με αφοπλιστική ειλικρίνεια ο Μακάριος, λίγες μέρες αργότερα, θα δηλώσει ότι οι Έλληνες φοβούνταν τουρκική επίθεση και οι Τούρκοι ελληνική. Στις 21 Δεκεμβρίου 1963 ένα επεισόδιο, το οποίο στοίχισε τη ζωή σε δύο Τουρκοκύπριους, θα οδηγήσει σε μια από τις αιματηρότερες συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Η τουρκοκυπριακή πλευρά απάντησε αμέσως, εξαπολύοντας κύμα δολοφονικής τρομοκρατίας για να ανταπαντήσει η ελληνική πλευρά με σφοδρή επίθεση κατά των τουρκοκυπριακών θέσεων στην Ομορφίτα. Η κυπριακή ηγεσία είχε διαπράξει το σοβαρό λάθος να αναθέσει την επιχείρηση στον ακροδεξιό εθνικιστή Νίκο Σαμψών, επιτρέποντας έτσι στην τουρκική προπαγάνδα να ισχυρισθεί ότι υπήρξαν χιλιάδες νεκροί. Αργά το βράδυ των Χριστουγέννων του 1963 ο Μακάριος απηύθυνε τηλεφωνική έκκληση στον Βενιζέλο για στρατιωτική επέμβαση της Ελλάδος. Ο τηλεφωνικός διάλογος που ακολούθησε ήταν έντονος και ο Έλληνας αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών έκλεισε απότομα το τηλέφωνο, λέγοντας στον Μακάριο:
«Σεις που υπογράψατε τις συνθήκες της Ζυρίχης, Σεις έχετε την ευθύνην. Δεν θα μπλέξω την Ελλάδα σε πόλεμο».
Όμως οι Τούρκοι έδειχναν αποφασισμένοι να κάνουν απόβαση στην Κύπρο. Στις 28 Δεκεμβρίου στη μία μετά τα μεσάνυχτα τα τουρκικά πλοία είχαν εισέλθει στα κυπριακά χωρικά ύδατα και απείχαν ελάχιστα μίλια από τις ακτές του νησιού. Η αντίδραση του Βενιζέλου υπήρξε ακαριαία. Κάλεσε, στις δύο το πρωί, τον πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αθήνα Χένρυ Λαμπουίς και του ζήτησε την επέμβαση του έκτου στόλου, ώστε να αποτραπεί η τουρκική απόβαση· σε διαφορετική περίπτωση, τον προειδοποίησε, ότι η Ελλάδα θα εμπλεκόταν σε πολεμικές επιχειρήσεις. Ο Λαμπουίς έσπευσε αμέσως στην αμερικανική πρεσβεία και ζήτησε την επέμβαση της κυβέρνησης του, ώστε να αποτραπεί ελληνοτουρκικός πόλεμος. Η προσωπική παρέμβαση του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Λίντον Τζόνσον στην τουρκική ηγεσία, υποχρέωσε τους Τούρκους να ματαιώσουν την απόβαση. Οι χειρισμοί του Σοφοκλή Βενιζέλου είχαν αποτρέψει την τουρκική εισβολή και η διεθνής διπλωματία τον αναγνώρισε ως ένα σπουδαίο υπουργό Εξωτερικών. Στις 29 Δεκεμβρίου, δύο μέρες πριν από την παραίτηση της κυβέρνησης και της προκήρυξης νέων εκλογών για τις 16 Φεβρουαρίου 1964, ο Σοφοκλής Βενιζέλος απηύθυνε μια ιδιαίτερα αυστηρή επιστολή προς τον Μακάριο. Του επισήμαινε τους κινδύνους που συνεπαγόταν η πολιτική του για το μέλλον της Κύπρου και τον προειδοποιούσε, ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν επρόκειτο στο εξής να τον ακολουθήσει στις μονομερείς επιλογές του. Τέλος, τον καλούσε να διαπραγματευθεί με την τουρκοκυπριακή πλευρά, διότι, οι συμφωνίες της Ζυρίχης μόνο με διαπραγματεύσεις και όχι με δυναμικά μέσα μπορούσαν να βελτιωθούν.
Μετά τις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1964 ο Πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου θέλησε να συνεχίσει την πολιτική του Σοφοκλή Βενιζέλου. Όμως, παρά τις απεγνωσμένες του προσπάθειες, δεν κατάφερε να επιβάλει αυτή την πολιτική ούτε στη Λευκωσία, ούτε μεταξύ των κορυφαίων στελεχών της παρατάξεώς του. Με αποτέλεσμα, να επικρατήσει μια πρωτοφανής διγλωσσία, που απομάκρυνε το ενδεχόμενο μιας ικανοποιητικής λύσης στο Κυπριακό.
Το κενό που είχε αφήσει ο θάνατος του Σοφοκλή Βενιζέλου αποδείχθηκε δυσαναπλήρωτο. Όπως, προφητικά, έγραψε στη νεκρολογία του ο Χρ. Λαμπράκης, όσο ζούσε ο Κρητικός πολιτικός ήταν «μία εγγύησις σταθερότητος εις τον τόπον μας και ένας παράγων μετριοπάθειας και ισορροπίας».
Ο θάνατος του στέρησε πράγματι τον ελληνισμό από έναν ικανό και έμπειρο πολιτικό στο χειρισμό των μεγάλων διεθνών και εθνικών θεμάτων. Για τη στερέωση της Ενώσεως Κέντρου στην εξουσία, μετά τον εκλογικό της θρίαμβο του Φεβρουαρίου 1964 και γενικότερα για την εμπέδωση ενός ομαλού πολιτικού βίου, ο θάνατος του Σοφοκλή Βενιζέλου υπήρξε βαρύ πλήγμα. Με την έκλειψή του δεν εξέλιπε, όπως ορισμένοι ισχυρίζονται, η συντηρητική αλλά η ρεαλιστική συνιστώσα της κεντρώας παράταξης. Αποσπάσματα απο δημοσίευμα Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΜΜ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ, Γενικού Διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος"που δημοσιεύθηκε στις 8/2/13 στα Χανιώτικα Νέα
Σημείωση:
Ο Σοφοκλής Βενιζέλος υπήρξε στενός πολιτικός κ οικογενειακός Φιλος τού Οφθαλμιατρου Σταμάτη Κ Μανούση Μέλους του κόμματος των Φιλελευθερων απο την Εποχή του Ελευθεριου Βενιζέλου
Εις μνήμην του Θεμελίωσε μαζί με υπουργικό κλιμάκιο τον οικισμό Σοφοκλή Βενιζέλου στην Κώ το 1966 Βλ. Σχετικά www nmanousis .gr λεύκωμα «οικισμος Σοφοκλή Βενιζελου Τα λαϊκά στην Κω ο Σταμάτης Μανούσης κ το τελευταίο ταξιδι....»Επιμέλεια Ν. Μανούσης Ψυχίατρος Αντιπρόεδρος ΔΙΙΚ 
´ 
