Μικρό χρονικό της 15 Αυγούστου 1974!
50 χρόνια μετά το χουντικό πραξικόπημα στην Κύπρο του Ιούλη, την τουρκική εισβολη
και την δημοκρατική αλλαγή στην χωρά μας
Πως ήταν η κατάσταση, τότε, στο νησί μας; --Φύγαμε από Θεσσαλονίκη το βράδυ της 20ης Ιουλίου 1974 διακόπτοντας την ομαδική φοιτητική θερινή εργασία στην Χαλκιδική. Το πραξικόπημα στην Κύπρο της 15 Ιουλίου και η απόβαση στην Κερύνεια τίναξαν στον αέρα το ελεγχόμενο εσωτερικό κοινωνικό και πολιτικο κλίμα. Γενική επιστράτευση και σύννεφα πολέμου σκεπάζουν την Ελλάδα.
-Που φεύγετε; που πάτε στην πρώτη γραμμή; Καθίστε εδώ να περάσει η κρίση!
-Το σπίτι μας είναι στην Κω. Όλα μας είναι εκεί. Η θέση μας είναι στο νησί!
Φωτογραφίες εφημερίδων: βομβαρδισμένων κτηρίων. Κτήρια που καίγονται. Άνθρωποι που τρέχουν να φύγουν! Πολεμικά πλοία που αποβιβάζουν στρατεύματα και τανκς στην Κερήνεια. Νεκροί! Πρόσφυγες!
---Περιμένουμε ώρες το τραίνο. Φεύγουμε το βράδυ στις 11.00. Το τραίνο ταξιδεύει με μικρή ταχύτητα χωρίς τον παραμικρό φωτισμό. Συχνές στάσεις για επιβίβαση επιστρατευμένων από την Μακεδονία, μετά την Θεσσαλία και την Στερεά Ελλάδα. Πατείς με πατώ σε. Τα λίγα ραδιόφωνα γίνονται σημεία μαζικής ακρόασης των ελάχιστων στρατιωτικών ανακοινωθέντων. Καθόμαστε στον ουρανό του τραίνου! Ταξιδεύουμε αργά-αργά στην απόλυτη σιωπή. Φθάνουμε στην Αθήνα μεσάνυχτα, μετά 24 ώρες! Περιπλανιόμαστε στο Πειραιά μέχρι να νυχτώσει και επιβιβαζόμαστε μεσάνυχτα στο ΜΙΜΙΚΑ και περιμένουμε. Το πλοίο γεμίζει από επιστρατευμένους και αναχωρούμε το άλλο βράδυ 22 Ιούλη. Ταξίδι και πάλι στο σκοτάδι με ρυθμό χελώνας. Σύρο, Πάρο, Νάξο. Από κάθε νησί μπαίνουν επιστρατευμένοι με φύλλα πορείας για τα νησιά μας. Οι πληροφορίες είναι ελάχιστες. Από το ράδιο Μόσχα μαθαίνουμε την κατάληψη της Κερύνειας, για τους νεκρούς και τους πρόσφυγες. Στην φασιστοκρατούμενη ακόμη ΥΕΝΕΔ (κρατική στρατιωτική τηλεόραση), εμβατήρια και στρατιωτικά ανακοινωθέντα. ΄΄Αι ημέτεραι δυνάμεις, αμύνονται του πατριού εδάφους!΄΄. Πρωί φθάνουμε και διημερεύουμε στην Αστυπάλαια χωρίς να ξέρουμε το γιατί. Κανείς δεν ρωτά και κανείς δεν ενημερώνει. Συνεχίζουμε το ταξίδι νύχτα στο απόλυτο σκοτάδι και πλησιάζουμε την Νίσυρο. Περνάμε, μετά φόβου, από τον Κάβο Κριό, δίπλα στα Τουρκικά εδάφη και φθάνουμε την αυγή της 25ης Ιουλίου στο λιμάνι μας. Σκεπτικοί και προβληματισμένοι καθόμαστε στο αγαπημένο καναπεδάκι των μαθητικών χρόνων, κάτω από το αρμυρίκι (μόνιμο καταφύγιο σε καλές και κακές στιγμές), μπροστά στο Επαρχείο, στην στροφή του κάστρου. Κοιτάζουμε στα μικρασιατικά παράλια. Φευγαλέες εικόνες αποβατικών που μας πλησιάζουν! Σκηνές απόβασης και αντίστασης από τα παράθυρα του Διοικητηρίου. Τρομερές εικόνες και φοβερές στιγμιαίες σκέψεις. Περιμένουμε να πάμε στην Αντιμάχεια με το λεωφορείο του ΚΤΕΛ το μεσημέρι. Περπατούμε στους άδειους δρόμους της Κω. Παντού κλειστά καταστήματα με άδεια καθίσματα. Όπου και να κοιτάξεις κλειστές πόρτες και κλειδωμένες αυλές.
Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ την πόλη σε κατάσταση ερημίας,. Τι κι αν μύριζε το γιασεμί, τι κι αν οι πικροδάφνες της, άσπρες και κόκκινες ήταν ολάνθιστες! Τι και αν οι βασιλικοί στις γλάστρες μοσχοβολούσαν. Τι κι αν η βοκαμβύλια στην πύλη του κάστρου και η άλλη στην πόρτα του Φόρου ήταν κατακόκκινες. Τι κι αν οι πλατείες, τα σπίτια και οι αλέες των πανύψηλων κυπαρισσιών ήταν τα ίδια όπως τα γνωρίζαμε. Πρώτη φορά συνειδητοποιούσαμε πως χωρίς τους ανθρώπους, η φυσική και η τεχνική ομορφιά …τρομάζουν! Θυμήθηκα την ετήσια καλοκαιρινή βόλτα στην όμορφη πόλη της Κω, τότε που 7 μαθητές νοικιάζαμε το μοναδικό ταξί του χωριού μας, για να κατεβούμε στην Χώρα να ζήσουμε εκείνη την μοναδική ομορφιά του καλοκαιριάτικου βραδινού που δεν είχαν με τις δικές μας εικόνες. Για ένα βράδυ μόνο στην πόλη ενώσαμε τις δυνάμεις και τις επιθυμίες μας να δούμε τον κόσμο, τον πολύ κόσμο να περπατά στην κλειστή για τα τροχοφόρα παραλιακή λεωφόρο, να πάρουμε την αύρα της μικρής καλοσχεδιασμένης πόλης και της καλά οργανωμένης ζωής της με τα 4 σινεμά , για ένα σουβλάκι τού Μωρέ και μια μπουγάτσα στου Τσιβρινή, και τελικά η επιστροφή με το ίδιο ταξί. Λέτε όλα αυτά να γίνουν όπως στην Κερύνεια;
Φθάνουμε στη Αντιμάχεια. Ίδιο κλίμα κενού, φόβου και απροσδιοριστίας. Όλοι οι άνδρες επιστρατευμένοι στα πρόχειρα σκαμμένα χαντάκια στην παραλία της Καρδάμαινας. Οι μανάδες κρατούν τα χωράφια και τα σπίτια. Ακούμε! Πολιτική αλλαγή! Καραμανλής! Μαύρος! Συνομιλίες στην Βιέννη. Όλα όμως δείχνουν πως πάμε για πόλεμο. Πάμε να καταταχθούμε στις δυνάμεις του στρατού, εθελοντικά Θα σας ειδοποιήσουμε μας λένε. Ζητάμε όπλα. Δεν υπάρχουν άλλα, λένε. Ήδη κυκλοφορούν φήμες για την προδοσία στην Κύπρο. Επιβεβαιώνεται η κακή κατάσταση της στρατιωτικής άμυνας του νησιού μας. Οι οικογένειες των στρατιωτικών και των επιφανών φεύγουν. Η αγωνία και ο φόβος κορυφώνονται. Ξενυχτάμε στις πλατείες του χωριού και στα χαρακώματα της παραλίας περιμένοντας την εισβολή. Η δεύτερη εισβολή γίνεται πάλι στην Κύπρο στις 13 Αυγούστου. Ωιμέ, ωιμέ, ωιμέ! Παναγιά βοήθα!
Στιγμές, ώρες και μέρες αγωνίας. Το βράδυ της 14ης Αυγούστου στον εσπερινό της Παναγιάς το Προσκύνημα το αδιαχώρητο. Όλη η Αντιμάχεια εκεί. Απόλυτη σιωπή. Ένας διαφορετικός δεκαπενταύγουστος ήταν αυτός που ζήσαμε. Ψαλμωδίες, ωδές και θρήνοι στην Παναγιά. Η Μεγάλη παράκληση. Μετά η λιτανεία. Το αμίλητο πλήθος ακολουθεί την εικόνα της μέσα στο υπαγορευμένο βαθύ σκοτάδι. Περνάμε και από τις 3 πλατείες για να καταλήξουμε αμίλητο στην αυλή της Παναγιάς. Εκεί, ξαφνικά η σιωπή σπάει αυθόρμητα με ένα μυριόστομο ‘’τη υπερμαχώ στρατηγώ τα νικητήρια…΄! Ξεκινά σε χαμηλόφωνα σαν φοβισμένος ψίθυρος για να τελειώσει με στεντόρεια φωνή με το ΄΄ανακράζω σοι η πόλις σου Θεοτόκε!΄΄.
Από κει, κάτ’ ευθείαν στα χαντάκια της Καρδάμαινας. Απόψε κανείς δεν κοιμάται. Η ζωή μας και το νησί μας στα χέρια μας. Η επίγνωση είναι λυτρωτική.
Πως θα βγούμε άραγε από αυτό το σκοτάδι; Πόσο μπορούμε να αντέξουμε; Τι σημαίνει να δεις σκοτωμένους τους διπλανούς σου; Τι σημαίνει αιχμάλωτος; Τι σημαίνει ανάπηρος; Τι θα πει πρόσφυγας; Τι θα πει χαμένη πατρίδα! Το απίθανο γίνεται πιθανό. Ο πόλεμος είναι εδώ..
Πρωτόγνωρα και παμπάλαια ερωτηματικά του παθόντος Μικρασιάτη πρόσφυγα του γείτονα μας ο γέρο Σώκιαλη. Το σημαντικότερο: Η συνειδητοποίηση πως δεν υπήρχε ένα σχέδιο αντίδρασης και κάποιοι θεσμοί με κάποια δοκιμασμένα πρόσωπα, που να πιστοποιούν την πιθανότητα επιτυχημένης αντίστασης και θετικής προοπτικής! Κάποια στοιχεία που να μπορούν να οργανώσουν μια ισχυρή λαϊκή και στρατιωτική αντίσταση. Πως φθάσαμε ως εδώ, ως εκεί τότε, ανεπαίσθητα με πλήρη αδιάφοροι;
Γλιτώσαμε το κακό του πολέμου. Οι Κύπριοι όμως πλήρωσαν τα παιγνίδια εξουσίας στην Ελληνική πολιτεία και στην κοινωνία των Εθνών. Ο Ευθύμιος σκοτώθηκε με το αεροπλάνο, που καταρρίφθηκε από φίλιες δυνάμεις κατά την προσγείωση του μεταγωγικού που μετέφερε επίλεκτες στρατιωτικές ενισχύσεις στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας. Κι άλλοι. Κι άλλοι…
Άραγε γιατί τα θυμόμαστε όλα αυτά 50 χρόνια μετά;
Γιατί δεν ξεχνιούνται.
Γιατί δεν πρέπει να ξεχαστούν.
Γιατί μας τρομάζουν οι άδειοι δρόμοι της Κω.
Και είμαστε πάλι και κοντά στους πολέμους.
Στην μέση του πελάγους.
Νίκος Μυλωνάς
Κως 14-8-2024
