Στις όχθες της λίμνης Κιουτσούκ - Τσεκμετζέ, πίσω από το μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, βρίσκεται ένας αρχαιολογικός θησαυρός: η Βαθονεία, τα απομεινάρια μιας Βυζαντινής παραθαλάσσιας πόλης, χαμένη εδώ και εκατοντάδες χρόνια.
Οι ανασκαφές στην περιοχή βοηθούν να απαντηθούν ερωτήματα για την πρώιμη ιστορία της Κωνσταντινούπολης, μία περίοδο από την οποία έχουν διασωθεί ελάχιστα κτίρια. Παρόλα αυτά, αν τα πράγματα εξελιχθούν όπως τα θέλει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το μεγαλύτερο μέρος της Βαθονείας μπορεί σύντομα να βυθιστεί.
Τον περασμένο μήνα, ο Πρόεδρος της Τουρκίας ανακοίνωσε πως η κυβέρνηση προωθούσε αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «τρελό έργο», δηλαδή την κατασκευή μίας διώρυγας που θα εκτείνεται παράλληλα με τον Βόσπορο, τον πορθμό που χωρίζει την Ευρώπη από την Ασία.
Οι επιστήμονες και οι πολέμιοι του σχεδίου, το οποίο θα μετέτρεπε το κομμάτι της Κωνσταντινούπολης που βρίσκεται στην Ευρώπη σε νησί, δηλώνουν πως θέτει σε κίνδυνο ιστορικούς χώρους, μεγαλώνει το ήδη τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα του προϋπολογισμού της χώρας, ενώ μπορεί να προκαλέσει περιβαλλοντολογικές καταστροφές.
Παρόλο που ο Ερντογάν αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο μεγαλεπίβολο σχέδιο της κατασκευής της διώρυγας το 2011, καμία σημαντική πρόοδος δεν είχε σημειωθεί από τότε. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στη Σερβία τον προηγούμενο μήνα, ανακοίνωσε πως το έργο θα ξεκινήσει μέσα στους επόμενους μήνες. «Η καινούργια διώρυγα, που θα είναι παράλληλη με τον Βόσπορο και θα την αποκαλούμε διώρυγα της Κωνσταντινούπολης, είναι το όνειρό μου», δήλωσε στις 10 Οκτωβρίου κατά τη διάρκεια ενός επιχειρηματικού συνέδριου στο Βελιγράδι. «Θεού θέλοντος, θα βάλουμε τα θεμέλια στο τέλος του χρόνου ή στις αρχές του 2018. Υπάρχει η διώρυγα του Σουέζ, του Παναμά και τώρα θα χτιστεί αυτή της Κωνσταντινούπολης».
Η διώρυγα αποτελεί κομμάτι μιας σειράς από τεράστια κατασκευαστικά έργα, που περιλαμβάνουν την κατασκευή ενός τρίτου αεροδρομίου και αρκετών ακόμα γεφυρών στην Κωνσταντινούπολη, τα οποία αναμένεται να ολοκληρωθούν μέχρι το 2023, στην επέτειο των 100 χρόνων από την ίδρυση της τουρκικής δημοκρατίας. Η τουρκική κυβέρνηση υπολογίζει πως το έργο θα στοιχίσει 10 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που θεωρείται από τους επικριτές του έργου κατά πολύ χαμηλότερο από όσο τελικά θα απαιτηθεί για την ολοκλήρωσή του έργου.
«Το εφιαλτικό έργο»
Η διώρυγα μήκους 43 χιλιομέτρων θα εκτείνεται από την Μαύρη Θάλασσα, μέσω της λίμνης Κιουτσούκ - Τσεκμετζέ, μέχρι τη Θάλασσα του Μαρμαρά και θα διασχίζει δάση, πεδιάδες και πηγές γλυκού νερού.
Ελάχιστες είναι οι λεπτομέρειες που έχουν δοθεί σχετικά, καθώς το «τρελό έργο» έργο απουσιάζει από τα επίσημα έργα υποδομής. Ωστόσο, η παραμικρή υπόνοια ότι το «όνειρο» της δημιουργίας ενός νέου θαλάσσιου δρόμου θα πραγματοποιηθεί έχει ανησυχήσει τους περιβαλλοντολόγους.
«Το αποκαλούν από μόνοι τους το ‘Τρελό Έργο’, εμείς όμως το αποκαλούμε ‘Το Εφιαλτικό Έργο’», δήλωσε ο Ονούρ Ακγκούλ, μέλος της ομάδας Northern Forest Defense, που έχει ως σκοπό ύπαρξης την προστασία του περιβάλλοντος.
«Οι ίδιοι το αποκαλούν τρελό σχέδιο, ωστόσο εμείς το λέμε εφιαλτικό», δήλωσε ο Ονούρ Ακγκιούλ, μέλος του κινήματος Northern Forest Defense με έδρα την Κωνσταντινούπολη που έχει σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος.
Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η διώρυγα θα διαταράξει την λεπτή ισορροπία μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας που βρίσκεται στα βόρεια της Κωνσταντινούπολης και της Θάλασσας του Μαρμαρά, στο νότιο τμήμα της πόλης. Ειδικότερα, όπως επισημαίνουν, η διώρυγα είναι πολύ πιθανό να συντελέσει στην αύξηση των επιπέδων υδρόθειου στη Θάλασσα του Μαρμαρά, προκαλώντας έντονη δυσοσμία σε όλη την πρωτεύουσα.
Επίσης, η κατασκευή ενδέχεται να προκαλέσει ζημιές σε αρχαιολογικούς χώρους ανεκτίμητης αξίας, όπως είναι η πόλη της Βαθονείας, η οποία προσφέρει μία σπάνια γνώση αναφορικά με τη Βυζαντινή Ιατρική αλλά αποτελεί και πηγή αντικειμένων που χρονολογούνται χιλιετίες πίσω. Βόρεια της λίμνης Κιουτσούκ - Τσεκμετζέ και εντός της σχεδιασμένης πορείας που θα ακολουθήσει η διώρυγα, βρίσκεται ένας ακόμη πολυτιμότερος χώρος, το σπήλαιο Γιαριμπουργκάζ, ένας από τους αρχαιότερους και πιο γνωστούς οικισμούς της Ευρώπης.
Ακόμη, τεράστιες αναμένεται να είναι οι οικολογικές επιπτώσεις μιας τέτοιας κατασκευής, καθώς θα απειλεί τις μεταναστευτικές οδούς, αλλά και την επιβίωση για αρκετά είδη ψαριών. Πιθανή είναι, δε, και η μόλυνση των πηγών γλυκού νερού δυτικά της Κωνσταντινούπολης. «Περίπου 13 δήμοι εφοδιάζονται με νερό από αυτή τη λίμνη», ανέφερε ο Νιούραϊ Κολάκ, πολεοδόμος και ακτιβιστής στο Northern Forest Defense, δείχνοντας σε ένα χάρτη στο μικρό γραφείο της ομάδας, τη δεξαμενή Σαζλιντέρε. Αυτή η λεκάνη απορροής υδάτων, μερικά μίλια βόρεια της λίμνης Κιουτσούκ - Τσεκμετζέ, θα απορροφηθεί από τη διώρυγα, τη στιγμή που η πόλη δεν έχει περιθώριο να χάνει πηγές νερού.
Τα προηγούμενα καλοκαίρια, οι ξηρασίες έφεραν αρκετές φορές την Κωνσταντινούπολη στα πρόθυρα της λειψυδρίας. «Είναι το τελευταίο πράγμα που χρειαζόμαστε αυτή την στιγμή για την Τουρκία», αναφέρει ο Κολάκ και προσθέτει: «Μου είναι αδιανόητο πως οραματίζονται ένα έργο σαν αυτό, το οποίο δεν είναι ούτε λογικό, αλλά ούτε και εφικτό».
Η τουρκική κυβέρνηση, όμως, υποστηρίζει πως ο Βόσπορος δεν μπορεί να διαχειριστεί την αύξηση της ναυσιπλοΐας, καθώς αποτελεί μια από τις πιο πολυσύχναστες πλωτές οδούς στον κόσμο, με περίπου 53.000 πλοία να διέρχονται ετησίως από εκεί, μεταξύ των οποίων και δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν επικίνδυνα υλικά και περνούν κάθε μέρα από τα κέντρα πολιτιστικής κληρονομιάς της Κωνσταντινούπολης.
Τα τελευταία χρόνια, δε συμβαίνουν συχνά ατυχήματα, ωστόσο μια διαρροή πετρελαίου το 2003 καθώς και η πρόσκρουση ενός δεξαμενόπλοιου σε μια παραθαλάσσια έπαυλη το 2015, αποδεικνύουν ότι ένα σοβαρό ατύχημα στον πορθμό θα μπορούσε να έχει ολέθριες συνέπειες.
«Με το έργο της διώρυγας της Κωνσταντινούπολης, θα ελαχιστοποιηθεί η κυκλοφορία των πλοίων που απειλούν πολιτιστικά αγαθά, ακόμα και τη ζωή των κατοίκων κατά μήκος του Βοσπόρου», ανέφερε ο υπουργός Μεταφορών, Ναυτιλιακών Υποθέσεων και Επικοινωνιών, Αχμέτ Αρσλάν, τον Σεπτέμβριο.
Πόσο βιώσιμο είναι το έργο;
Κυβέρνηση και υποστηρικτές του σχεδίου Ερντογάν ισχυρίζονται ότι το έργο της διώρυγας αξίζει να υλοποιηθεί, καθώς θα ενισχύσει την οικονομία της Τουρκίας, αλλά και τη θέση της ως σημαντικό κόμβο διέλευσης. Την ίδια ώρα επισημαίνουν ότι οι τιμές των ακινήτων στη σχεδιαζόμενη διαδρομή έχουν ήδη εκτιναχτεί εν αναμονή του έργου.
Ωστόσο, μερικοί οικονομολόγοι έχουν αρχίσει να εκφράζουν τις ανησυχίες σχετικά με τη βιωσιμότητα του έργου, εμπλέκοντας το κακό ιστορικό της χώρας στη διεκπεραίωση άλλων έργων αντίστοιχης κλίμακας.
Αυτά τα έργα χρηματοδοτήθηκαν τόσο από κρατικά, όσο και από ιδιωτικά κονδύλια, ενώ η κυβέρνηση παρέχει στους εταίρους της εγγυήσεις ελάχιστων εσόδων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γέφυρα Οσμανγκαζί, που εκτείνεται στον κόλπο του Ιζμίτ ανατολικά της Κωνσταντινούπολης, στο νότιο τμήμα της πόλης και κατασκευάστηκε το περασμένο καλοκαίρι.
Οι οδηγοί, ωστόσο, αποφεύγουν την γέφυρα εξαιτίας των ακριβων διοδίων και προτιμούν να κάνουν τον κύκλο του κόλπου ή να χρησιμοποιήσουν τα κατά πολύ οικονομικότερα φεριμπότ.
Κι άλλα όμως κατασκευαστικά έργα της χώρας εμφανίζουν ελαττώματα, μεγαλώνοντας το δημοσιονομικό έλλειμμα της Τουρκίας με αποτέλεσμα να επιβαρύνουν περαιτέρω την ολοένα και πιο εύθραυστη οικονομία που δοκιμάζεται από τον πληθωρισμό και την κατακόρυφη πτώση της λίρας.
Με την διώρυγα, η Τουρκία σχεδιάζει να αυξήσει τα έσοδα της, επιβάλλοντας τέλος διέλευσης. Βέβαια, δεν είναι καθόλου σίγουρο πως οι ναυτιλιακές εταιρείες θα δεχτούν να πληρώσουν για μια διαδρομή, από την οποία διέρχονται ελεύθερα εδώ και δεκαετίες.
Η Συνθήκη του Μοντρέ που υπεγράφη το 1936 ορίζει ότι η Τουρκία εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα σε όλα τα πολιτικά σκάφη που διασχίζουν τον Βόσπορο σε καιρό ειρήνης.
Παράλληλα με τους οικολόγους και επιστήμονες, ο σύλλογος των Τούρκων πολεοδόμων αντιτίθεται έντονα στην υλοποίηση του έργου. Ενδεικτικά, ο Ακίφ Μπουράκ Αλτάρ, πρόεδρος του Γραφείου του Τμήματος Πολεοδομίας στην Κωνσταντινούπολη, δήλωσε πως σκοπεύουν να καταθέσουν προσφυγή, μετά τη δημοσιοποίηση των σχεδιών.
Πιθανότατα να είναι μια ακόμη Σισύφεια προσπάθεια, καθώς ο σύλλογος ανά τακτά διαστήματα μηνύει την κυβέρνηση για κατασκευαστικά έργα και ενώ το δικαστήριο αποφασίσει υπέρ του, σπάνια διακόπτει το εκάστοτε έργο. «Η υπόθεση εκδικάζεται υπέρ μας, το έργο ακυρώνεται, αλλά τότε ο Δήμος εγκρίνει ένα καινούργιο έργο, ακριβώς ίδιο με το παλιό», αναφέρει ο Άτλαρ.
Πολλές φορές η κατασκευή ξεκινάει χωρίς καν να έχει βγει η ετυμηγορία για την εκάστοτε υπόθεση, ενώ οι αγωγές συνεχίζονται. Αρκετοί είναι δε «οι πολεοδόμοι που εργάζονται σε κυβερνητικά ιδρύματα το γνωρίζουν πολύ καλά», πρόσθεσε, «αλλά φοβούνται ότι οποιαδήποτε κριτική θα μπορούσε να τους κοστίσει τις δουλειές τους». Άλλωστε, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα πέρσι, περίπου 150.000 άνθρωποι έχουν απολυθεί σε μία προσπάθεια εκκαθάρισης των αντιπάλων της κυβέρνησης από το δημόσιο.
Πηγή: POLITICO - Επιμέλεια κειμένου: Χρήστος Κανελλόπουλος, Μιχαέλα Αναστασοπούλου.
