Περιεκτικότατη ανάλυση για την επίδραση της οικονομικής κρίσης στα Δωδεκάνησα
Η οικονομική κρίση στα Δωδεκάνησα!
Πέμπτη, 08 Νοέμβριος 2012
του Νίκου Ελ. Λάμπρου, οικονομολόγου από τη Ρήξη που κυκλοφορεί (φ. 84)*
Το Νότιο Αιγαίο είναι η τρίτη σε μέγεθος Περιφέρεια της Ελλάδας σε κατανάλωση μη ιδιοπαραγόμενων αγαθών
Επί σειρά ετών ίσχυαν διάφορα κλισέ, τα οποία προπαγανδίζουν ότι τα Δωδεκάνησα είναι μία περιοχή με «χρυσές δουλειές» και «πλούσιους κατοίκους» που δεν έχουν ανάγκη από επιδοτούμενες αναπτυξιακές ενέσεις. Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα κλισέ έχουν αποτελέσει πλέον επιχειρήματα των κυβερνώντων της χώρας ως «προφάσεις εν αμαρτίαις».
Τ α στοιχεία που παρατίθενται παρακάτω αποδεικνύουν ότι η οικονομική πραγματικότητα της περιοχής μας δεν δικαιολογεί ούτε την υποβάθμιση της συμμετοχής μας σε ευρωπαϊκά και εθνικά αναπτυξιακά προγράμματα, αλλά ούτε και την κατάργηση του ειδικού καθεστώτος του Φ.Π.Α.
Ανάπτυξη
Εξετάζοντας την περίοδο από την ένταξη της χώρας μας στην ευρωζώνη έως και το 2008, δηλαδή κατά τη διάρκεια μιας παραγωγικής εποχής για τη χώρα μας, διαπιστώνουμε ότι ο ρυθμός ανάπτυξης των Δωδεκανήσων υπολείπεται του εθνικού μέσου όρου. Πιο συγκεκριμένα, για την περίοδο 2002-2008, το κατά κεφαλήν εισόδημα των Δωδεκανησίων μεγεθυνόταν κάθε
χρόνο κατά 6,40% (μέσος όρος επταετίας), όταν το αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο της χώρας ήταν 6,78%. Η αδυναμία της δωδεκανησιακής οικονομίας να ακολουθήσει τους εθνικούς ρυθμούς ανάπτυξης θα μπορούσε να αποδοθεί α) στη μονόπλευρη εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από τον συμβατικό τουρισμό, η ευμεταβλητότητα του οποίου έχει καταστήσει κυκλοθυμική την εξέλιξη του δωδεκανησιακού εισοδήματος και β) σε μία όχι και τόσο ισχυρή εσωτερική αγοραστική δύναμη, που οφείλεται στο πολύ μεγάλο ποσοστό εποχικής απασχόλησης, στα υψηλά ποσοστά ανεργίας, αλλά και στην ακρίβεια.
Απασχόληση
Το δωδεκανησιακό εισόδημα συνδέεται με τη μορφή απασχόλησης. Για του λόγου το αληθές, η εποχική απασχόληση αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 2,3%, όταν η μόνιμη εργασία μειώθηκε κατά 3,67%, την περίοδο 2005- 2010. Προκύπτει επίσης ότι περίπου το 1/5 του εργατικού δυναμικού της Περιφέρειάς μας είναι προσωρινά απασχολούμενο, έτσι ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού είναι αναγκασμένο να περιορίζει την κατανάλωσή του.
Προκειμένου επομένως, να ενδυναμωθεί η αγοραστική δύναμη των κατοίκων των νησιών μας, κρίνεται απαραίτητη η ενίσχυση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα, ώστε να δημιουργηθούν περισσότερες μόνιμες θέσεις εργασίας και ετήσια ροή εισοδήματος.
Προκειμένου επομένως, να ενδυναμωθεί η αγοραστική δύναμη των κατοίκων των νησιών μας, κρίνεται απαραίτητη η ενίσχυση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα, ώστε να δημιουργηθούν περισσότερες μόνιμες θέσεις εργασίας και ετήσια ροή εισοδήματος.
Ανεργία
Μέση μεταβολή του ποσοστού ανεργίας στα Δωδεκάνησα (2004-09) 9,24%
Μέση μεταβολή του ποσοστού ανεργίας στην Ελλάδα (2004-2010) 4,26%
Αποταμίευση και Κατανάλωση
Το ύψος των συνολικών καταθέσεων της Δωδεκανήσου αποδεικνύει ότι πράγματι υπάρχει μία μεγάλη αποταμιευτική βάση στην περιοχή μας (2,5 δισ. € τον Ιούνιο του 2011). Και κάτι τέτοιο είναι φυσιολογικό λόγω του μεγάλου τουριστικού ρεύματος που δεχόμαστε κάθε χρόνο. Όμως, το ζητούμενο είναι το πώς κατανέμονται αυτές οι καταθέσεις μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού, κάτι που είναι αρκετά δύσκολο να διερευνηθεί. Υπάρχει και κάτι άλλο:
Από το 2002-2010 οι καταθέσεις στο Ν.Δωδεκανήσου αυξήθηκαν με μέσο ρυθμό 5% έναντι 7,5% σε όλη την Επικράτεια. Ως εκ τούτου, το μερίδιο των δωδεκανησιακών καταθέσεων ως ποσοστό επί των συνολικών αποταμιεύσεων στη χώρα μας έχει υποβαθμιστεί από 1,61% το 2002, σε 1,38% το 2010.
[…] Μια αιτία για αυτό είναι ότι, με βάση την πιο πρόσφατη έρευνα της ΕΛ.ΣΑΤ για τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς, το Νότιο Αιγαίο είναι η Περιφέρεια με τη δεύτερη μεγαλύτερη μηνιαία καταναλωτική δαπάνη.
Γιατί όμως ξοδεύουμε πολλά;
Η Ρόδος και η Κως είναι από τις ακριβότερες πόλεις της Ελλάδας. […] Η ακρίβεια αυτή οφείλεται μεταξύ άλλων:
• Στο υψηλό μεταφορικό κόστος, που δημιουργεί η ολιγοπωλιακή διάρθρωση-καρτέλ της ακτοπλοΐας.
• Στην ελλειπή διασύνδεση με άλλα μεγάλα λιμάνια αγροτικών και μεταποιητικών περιοχών της χώρας, όπως π.χ. Κρήτη, Θεσσαλονίκη.
• Στο δεδομένο μέγεθος των νησιών (γεωγραφικό και πληθυσμιακό), που ακόμη και στη Ρόδο δεν επιτρέπει την ανάπτυξη ισχυρού ανταγωνισμού και ικανοποιητικής προσφοράς.
• Στη μη εγγύτητα και ανεμπόδιστη χερσαία πρόσβαση σε γειτονικούς νομούς-αγορές, που δυνητικά θα συμπίεζαν τις τιμές στην εσωτερική μας αγορά.
• Στην ισχνή ιδιοπαραγωγή των προϊόντων που καταναλώνονται στα Δωδεκάνησα.
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι οι Δωδεκανήσιοι καταφεύγουν πιο συχνά στις καταθέσεις τους από τους υπόλοιπους Έλληνες, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την κατανάλωσή τους. Αν όντως ευσταθεί κάτι τέτοιο, τι συνέπειες θα είχε μία περαιτέρω αύξηση του ΦΠΑ στην περιοχή μας;
Μέση μεταβολή του ποσοστού ανεργίας στην Ελλάδα (2004-2010) 4,26%
Αποταμίευση και Κατανάλωση
Το ύψος των συνολικών καταθέσεων της Δωδεκανήσου αποδεικνύει ότι πράγματι υπάρχει μία μεγάλη αποταμιευτική βάση στην περιοχή μας (2,5 δισ. € τον Ιούνιο του 2011). Και κάτι τέτοιο είναι φυσιολογικό λόγω του μεγάλου τουριστικού ρεύματος που δεχόμαστε κάθε χρόνο. Όμως, το ζητούμενο είναι το πώς κατανέμονται αυτές οι καταθέσεις μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού, κάτι που είναι αρκετά δύσκολο να διερευνηθεί. Υπάρχει και κάτι άλλο:
Από το 2002-2010 οι καταθέσεις στο Ν.Δωδεκανήσου αυξήθηκαν με μέσο ρυθμό 5% έναντι 7,5% σε όλη την Επικράτεια. Ως εκ τούτου, το μερίδιο των δωδεκανησιακών καταθέσεων ως ποσοστό επί των συνολικών αποταμιεύσεων στη χώρα μας έχει υποβαθμιστεί από 1,61% το 2002, σε 1,38% το 2010.
[…] Μια αιτία για αυτό είναι ότι, με βάση την πιο πρόσφατη έρευνα της ΕΛ.ΣΑΤ για τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς, το Νότιο Αιγαίο είναι η Περιφέρεια με τη δεύτερη μεγαλύτερη μηνιαία καταναλωτική δαπάνη.
Γιατί όμως ξοδεύουμε πολλά;
Η Ρόδος και η Κως είναι από τις ακριβότερες πόλεις της Ελλάδας. […] Η ακρίβεια αυτή οφείλεται μεταξύ άλλων:
• Στο υψηλό μεταφορικό κόστος, που δημιουργεί η ολιγοπωλιακή διάρθρωση-καρτέλ της ακτοπλοΐας.
• Στην ελλειπή διασύνδεση με άλλα μεγάλα λιμάνια αγροτικών και μεταποιητικών περιοχών της χώρας, όπως π.χ. Κρήτη, Θεσσαλονίκη.
• Στο δεδομένο μέγεθος των νησιών (γεωγραφικό και πληθυσμιακό), που ακόμη και στη Ρόδο δεν επιτρέπει την ανάπτυξη ισχυρού ανταγωνισμού και ικανοποιητικής προσφοράς.
• Στη μη εγγύτητα και ανεμπόδιστη χερσαία πρόσβαση σε γειτονικούς νομούς-αγορές, που δυνητικά θα συμπίεζαν τις τιμές στην εσωτερική μας αγορά.
• Στην ισχνή ιδιοπαραγωγή των προϊόντων που καταναλώνονται στα Δωδεκάνησα.
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι οι Δωδεκανήσιοι καταφεύγουν πιο συχνά στις καταθέσεις τους από τους υπόλοιπους Έλληνες, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την κατανάλωσή τους. Αν όντως ευσταθεί κάτι τέτοιο, τι συνέπειες θα είχε μία περαιτέρω αύξηση του ΦΠΑ στην περιοχή μας;
Επιχειρηματικότητα
Το Νότιο Αιγαίο είναι και η τρίτη σε μέγεθος Περιφέρεια της Ελλάδας σε κατανάλωση μη ιδιοπαραγόμενων αγαθών. Αυτό σημαίνει ότι, το 98-99% των χρημάτων που δαπανούμε για αγορές, αφορά σε προϊόντα που εμπεριέχουν μεταφορικό κόστος. Άρα λοιπόν, αντί το κράτος να καταργήσει το ειδικό καθεστώς ΦΠΑ στα νησιά μας, καλό θα ήταν να χρησιμοποιήσει ένα ποσοστό αυτών των εσόδων, και σε συνδυασμό με τα επιδοτούμενα προγράμματα, να στρέψει την επιχειρηματικότητα προς τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, αποαναπτύσσοντας παράλληλα (όπου και αν χρειάζεται) τον τουρισμό σε κορεσμένες ζώνες. […]
Τι έγινε λάθος;
Πρώτον, η απουσία ενός εθνικού αναπτυξιακού σχεδίου, που θα λάμβανε υπόψη τις οικονομικές, γεωγραφικές και περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες της περιοχής μας. Και αυτό δεν οφείλεται στην έλλειψη επιστημονικά τεκμηριωμένης γνώμης, αλλά στην προχειρότητα που χαρακτηρίζει την πολιτική ελίτ της χώρας. […]
Δεύτερον, η διαστρέβλωση που προκάλεσε πολλές φορές η πολιτική της Ε.Ε καθώς: α) αδυνατεί να εμβαθύνει στα οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα και να αναγνωρίσει τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής ξεχωριστά β) αποπροσανατόλισε την αγροτική παραγωγή και την προσάρμοσε στα καταναλωτικά πρότυπα της Βόρειας Ευρώπης, παραβλέποντας την ανάγκη για αυτάρκεια στις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες γ) έθεσε κοντόφθαλμες προϋποθέσεις (μόνο το κατά κεφαλή εισόδημα) ως κριτήριο για την ανάγκη μιας περιφέρειας να ενισχυθεί με επιδοτούμενες δράσεις δ) δεν προστάτεψε την μικρομεσαία τοπική γεωργία και μεταποίηση έναντι του αθέμιτου (τιμολογιακά) ανταγωνισμού από τρίτες χώρες εκτός Ε.Ε. […]
Δεύτερον, η διαστρέβλωση που προκάλεσε πολλές φορές η πολιτική της Ε.Ε καθώς: α) αδυνατεί να εμβαθύνει στα οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα και να αναγνωρίσει τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής ξεχωριστά β) αποπροσανατόλισε την αγροτική παραγωγή και την προσάρμοσε στα καταναλωτικά πρότυπα της Βόρειας Ευρώπης, παραβλέποντας την ανάγκη για αυτάρκεια στις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες γ) έθεσε κοντόφθαλμες προϋποθέσεις (μόνο το κατά κεφαλή εισόδημα) ως κριτήριο για την ανάγκη μιας περιφέρειας να ενισχυθεί με επιδοτούμενες δράσεις δ) δεν προστάτεψε την μικρομεσαία τοπική γεωργία και μεταποίηση έναντι του αθέμιτου (τιμολογιακά) ανταγωνισμού από τρίτες χώρες εκτός Ε.Ε. […]
Συμπεράσματα
Δεδομένης της ύφεσης που πλήττει πολλές από τις χώρες προέλευσης του τουριστικού ρεύματος προς τα Δωδεκάνησα, κρίνεται απαραίτητη η ενδυνάμωση της εσωτερικής αγοραστικής δύναμης, αφού ο τοπικός καταναλωτής είναι εκείνος που θα κληθεί να αντισταθμίσει, έστω και μερικά, τις απώλειες από την ύφεση στην τουριστική κίνηση.
Όμως η παραπάνω ανάλυση καταδεικνύει και την ανάγκη για στροφή της τοπικής παραγωγικής δομής από το μαζικό και συμβατικό τουρισμό, στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Η αύξηση στα έσοδα του ΦΠΑ, που ματαιοπονεί η κυβέρνηση να επιτύχει μέσω της κατάργησης του ειδικού καθεστώτος, πολύ απλά μπορεί να προέλθει μέσα από την ενίσχυση του μεταποιητικού τομέα [...]
Ο μύθος επομένως, ότι το Νότιο Αιγαίο και τα Δωδεκάνησα είναι μία ευημερούσα περιοχή αποδεικνύεται ότι πρόκειται για ένα μύθο που ίσως να ίσχυε κάποτε, αλλά σίγουρα όχι στην μετα-ευρώ εποχή.
Όμως η παραπάνω ανάλυση καταδεικνύει και την ανάγκη για στροφή της τοπικής παραγωγικής δομής από το μαζικό και συμβατικό τουρισμό, στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Η αύξηση στα έσοδα του ΦΠΑ, που ματαιοπονεί η κυβέρνηση να επιτύχει μέσω της κατάργησης του ειδικού καθεστώτος, πολύ απλά μπορεί να προέλθει μέσα από την ενίσχυση του μεταποιητικού τομέα [...]
Ο μύθος επομένως, ότι το Νότιο Αιγαίο και τα Δωδεκάνησα είναι μία ευημερούσα περιοχή αποδεικνύεται ότι πρόκειται για ένα μύθο που ίσως να ίσχυε κάποτε, αλλά σίγουρα όχι στην μετα-ευρώ εποχή.
Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ, Ελληνική Οικονομία και Απασχόληση 2011,ΙΝΕ-ΓΣΕΕ
